Er zijn heel wat dingen in het leven waar ik niet zo goed tegen kan. Eén van die dingen zijn slechte excuses. Van die excuses die eigenlijk geen excuses zijn. Van die ja-maar-jij- verhalen waarbij de schuld geraffineerd terug in je schoenen geschoven wordt. Je op een goede manier verontschuldigen valt echter lang niet altijd mee.

Verontschuldigen, hoe doe je dat eigenlijk?

Kan je je de laatste keer herinneren dat iemand zijn excuus aan je aanbood? Hoe voelde dat? Was het een verontschuldiging die de lucht klaarde en iets goed maakte? Of liet het je met een onvervuld gevoel achter.

Weten hoe je op een goede manier verontschuldigingen maakt is één van de belangrijkste dingen die je kan leren in het leven. Het is een cruciaal onderdeel van de relaties met mensen die belangrijk voor ons zijn zoals partners, collega’s of je kinderen. Wanneer je gekwetst bent en een excuus blijft uit kan dit leiden tot blijvende of onuitgesproken woede. Soms beiden tegelijk. In sommige gevallen leidt het uitblijven van een excuus tot een levenslange breuk.

Wat is een slecht excuus?

Een belangrijke oorzaak van een slecht excuus kan zijn dat er defensief geluisterd wordt. Je kan luisteren om te begrijpen of je kan luisteren om te reageren. Veel mensen hebben van nature de neiging om het laatste te doen. Als je verantwoordelijk bent voor iemands anders gekwetste gevoelens of boosheid neigen mensen naar defensief luisteren. Je gaat uitleggen, weerleggen of geven een andere versie van de feiten om ons zelfbeeld te beschermen. Je luistert dan vooral naar datgene waar jet het niet mee eens bent en reageren op de onjuistheden.

Excuseren kan je leren

Het aanbieden van een echt goed excuus vereist echter een open houding. Goed luisteren naar de ander en eerlijk naar ons eigen gedrag durven kijken. Niemand is altijd sensitief en integer, iedereen gast wel eens de fout in en kwetst de ander. Maar daar open naar luisteren, is nog best lastig. 

Niet iedereen heeft echter geleerd hoe je een goede verontschuldiging aanbiedt. Welke elementen daar voor nodig zijn. Als je ouders bijvoorbeeld zelden of nooit hun excuus aanboden aan jou als kind, heb je geen goed voorbeeld meegekregen. Of ze twijfelden aan het excuus wat jij hen aanbood. Als kind leer je dan al gauw om dat hele ver excuseren maar uit de weg te gaan. 

Gebrek aan eigenwaarde

Als ik kijk maar mijn eigen gezin toen ik klein was dan kan ik me niet herinneren dat mijn moeder ooit ergens haar excuus voor aanbood. Toegeven dat ze een fout had gemaakt vond ze heel erg lastig wat, als ik haar verhalen goed beluisterd heb, weer wen gevolg was van haar eigen, soms veeleisende moeder. Mij frustreerde dat mateloos. “Zeg dan gewoon sorry?!”, dacht ik vaak. Maar zo makkelijk was dat niet. 

Een gebrek aan eigenwaarde kan hierin een rol spelen. Als je van jezelf geen fouten mag maken kan het voelen als aantasting van jou als persoon. Het voelt bedreigend terwijl sorry zeggen voor kleine dingen makkelijk gaat. Soms te gemakkelijk. Voor de kleine dingen wordt om de haverklap sorry gezegd, voor de grote dingen is dat te lastig wat leidt tot een defensieve houding. 

Wat is er nodig voor een goed excuus?

Om te erkennen dat je iets ‘verkeerd’ hebt gedaan, een ander hebt gekwetst, is het belangrijk dat je je gedrag los kan zien van jezelf als persoon. Als je in staat bent om van een afstandje naar je gedrag te kijken en te erkennen dat dit gedrag de ander gekwetst heeft, dan tast het jou als persoon minder aan. Het is je gedrag wat niet handig was, niet jij als persoon. 

Opvallend is dat uit meerdere studies blijkt dat mannen, in bijna alle culturen, zich minder verontschuldigingen dan vrouwen. Opvoeding lijkt hieraan ten grondslag te liggen. Het stereotype beeld dat mannen niet zwak mogen zijn draagt bij aan het moeilijk toegeven dat je fout zat. 

Wat moet je dan wel doen? 

Neem de verantwoordelijkheid voor je gedrag. Geen ja maar, geen klachten over de ander of de omstandigheden de schuld geven. Nee, jouw gedrag heeft de ander gekwetst en dat spijt je. 

Onthoud dat een schijnexcuus soms pijnlijker kan zijn dan helemaal geen excuus. Zeg niet: sorry dat jij je gekwetst voelde. Want hiermee neem alsnog de verantwoordelijkheid niet. Zeg; het spijt me, ik zal het niet meer doen. 

Probeer te voorkomen dat je de rollen omdraait. Stel je eens voor dat je beste vriendin naar je toekomt en zegt dat ze zich enorm gekwetst voelt. Als jij dan reageert door te zeggen dat je een slechte vriendin bent en altijd alles verkeerd doet, gaat het ineens over jou. Je kaapt haar gevoel weg en maakt het van jou. Het gevolg kan zijn dat je vriendin de neiging krijgt om jou te gaan troosten. Onthoud dat de ander ook het recht heeft gehoord te worden. 

Voorkom dat je iets terugvraagt voor je excuus. ‘Het spijt me, vergeef je me?!’ is een excuus waarbij je iets terugvraagt. Een excuus voelt oprechter als je de ander alleen iets geeft, zonder er iets voor terug te vragen. 

Een oprechte verontschuldiging heelt

Het zorgt ervoor dat de ander zich gezien en gehoord voelt. Het kan ervoor zorgen dat de relatie versterkt of dat degene die zich verontschuldigd zich zekerder gaat voelen. Als je ervaart dat de ander écht naar je luistert, snapt waarom dit gedrag je gekwetst heeft kan het de relatie versterken. Als jij oprecht je excuus aanbiedt en de ander kan dit horen en aannemen, ook. 

Kortom, redenen genoeg om eens kritisch te kijken naar de manier waarop je je excuus aanbiedt. Of naar wat jij zelf verwacht in een excuus. Voor mij als moeder een goede reminder dat als ik mijn kinderen deze vaardigheid wil leren, ik zélf het goede voorbeeld moet geven.